Het ware probleem begrijpen

nov 11, 2024

Experimenteren en leren van fouten bij het nemen van beslissingen

Vaak hebben mensen de neiging om problemen snel te willen oplossen. Actie, aanpassing en dóór! Maar het risico bestaat dan dat je kiest voor oppervlakkige oplossingen die niet de kern van het probleem aanpakken, je niet laten reflecteren en persoonlijke groei kunnen belemmeren, vindt senior coach Jeffrey Kriele. De voortdurende drang om snel moeilijke kwesties aan te pakken, kan zelfs leiden tot chronische stress en burn-out. Hij biedt graag een alternatief.

Onlangs las ik een mooie post op één van de socials van het Bert Hellinger Instituut Nederland over problemen en onze neiging om ze snel op te willen lossen. Dit deed me denken aan een uitspraak van de invloedrijke managementadviseur en auteur Tom Peters: “Het probleem is nooit het probleem. Het echte probleem is hoe we ernaar kijken en hoe we erop reageren.” Dit inzicht bracht me tot een dieper begrip van hoe problemen vaak symptomen zijn van onderliggende dynamieken en boodschappen die nog steeds met ons meereizen.

Leven en dood

Onze neiging om problemen snel op te willen lossen, kan worden begrepen vanuit een evolutionair perspectief. Het vermogen om moeilijke kwesties te herkennen en snel op te lossen, is belangrijk voor ons eigen overleven als kind, maar was cruciaal voor het overleven van onze voorouders. In de oertijd werden onze voorouders geconfronteerd met talloze bedreigingen, zoals roofdieren, vijandige groepen en gevaarlijke omgevingen. Een snelle oplossing zoals het vermijden van een gevaar of het vinden van voedsel, kon het verschil maken tussen leven en dood. Dit overlevingsinstinct stimuleerde ons om snel te reageren op uitdagingen. Snel problemen oplossen, betekende ook efficiënter omgaan met schaarse middelen, zoals voedsel en warmte.

Hogere overlevingskans

Later was het binnen sociale groepen belangrijk om conflicten en complicaties snel op te lossen om harmonie te behouden. Groepen die beter konden samenwerken en problemen oplossen, hadden een hogere overlevingskans. Dit heeft bijgedragen aan het ontwikkelen van sociale vaardigheden en de neiging om uitdagingen meteen aan te pakken.

Het gevolg hiervan was dat in onze verdere ontwikkeling als mens, we een aangeboren nieuwsgierigheid en verlangen naar controle over onze omgeving wilden hebben. Problemen brengen onzekerheid met zich mee, wat stress veroorzaakt. Het oplossen ervan, herstelt een gevoel van controle en verlaagt stress, wat psychologisch bevredigend is. In ons verleden was leren door ervaring dus essentieel. Snel reageren op problemen en de gevolgen daarvan ervaren, heeft bijgedragen aan het leerproces. Degenen die effectief leerden van hun ervaringen, konden zich beter aanpassen aan veranderende omstandigheden en hun overlevings- kansen vergroten.

Wanneer we een probleem oplossen, geeft ons brein dopamine vrij, een neurotransmitter die geassocieerd wordt met gevoelens van voldoening en beloning. Dit bevordert ons om snel tot actie over te gaan bij toekomstige uitdagingen. Onze neiging om snel problemen op te lossen, is dus diepgeworteld in de evolutionaire ontwikkeling van de mens. Het heeft onze voorouders geholpen om te overleven, zich aan te passen aan hun omgeving en succesvolle sociale groepen te vormen. Deze gedragingen zijn door de eeuwen heen geëvolueerd en manifesteren zich nog steeds in ons dagelijks leven.

Keerzijde van ons leren

De neiging om moeilijkheden vlug op te lossen heeft zeker voordelen, maar er zijn ook belangrijke nadelen, vooral als het gaat om belemmerende overtuigingen. Het kan leiden tot impulsieve beslissingen zonder voldoende overweging van de consequenties. Dit kan resulteren in oplossingen die op korte termijn werken, maar op de lange termijn problemen verergeren of nieuwe uitdagingen creëren. Mensen kunnen geneigd zijn om de simpelste, meest voor de hand liggende oplossing te kiezen, zelfs als die niet de beste is. De neiging om snel een probleem op te lossen, kan ertoe leiden dat we complexiteit vermijden, wat kan resulteren in oppervlakkige oplossingen die de kern van het probleem niet aanpakken.

Belemmerende overtuigingen

Als we problemen vlug willen wegwerken, kunnen we vertrouwen op bekende oplossingen of denkpatronen, zelfs als die niet effectief zijn. Dit kan belemmerende overtuigingen versterken, zoals ‘dit is de enige manier’ of ‘ik kan dit niet anders doen’. Deze overtuigingen kunnen ons hinderen in ons vermogen om creatieve of alternatieve oplossingen te vinden. En kunnen leiden tot een gebrek aan reflectie. We nemen dan niet de tijd om na te denken over de oorzaak van het probleem, onze rol daarin, of wat we ervan kunnen leren. Dit gebrek aan zelfbewustzijn kan ervoor zorgen dat we in dezelfde valkuilen blijven lopen, wat persoonlijke groei en ontwikkeling belemmert. Ook kan het leiden tot perfectionisme, waarbij we voelen dat we altijd de juiste beslissing moeten nemen zonder fouten. Dit kan faalangst veroorzaken, wat ons vermogen om risico’s te nemen en te leren van mislukkingen beperkt. In plaats van te experimenteren en te leren van fouten, kunnen we vast komen te zitten in een cyclus van angst en uitstel.

De voortdurende drang om snel moeilijke kwesties aan te pakken, kan ook leiden tot chronische stress en burn-out. Als we constant onder druk staan om vlug te handelen, kan dit ten koste gaan van onze mentale en fysieke gezondheid. Langdurige stress kan ons beoordelingsvermogen vertroebelen en onze prestaties op lange termijn ondermijnen. Thuis en op het werk.

Symptoombestrijding

In onze snelle maatschappij willen we uitdagingen vlug wegwerken. Vaak pakken we alleen de symptomen aan in plaats van de oorzaak. Dit leidt tot symptoombestrijding en niet tot duurzame oplossingen. De kern van het probleem ligt vaak niet in het kind met lastig gedrag of je partner die steeds dwarsligt, maar in de bredere context waarin zij en wijzelf functioneren. Door problemen te zien als boodschappers, kunnen we effectievere en duurzamere oplossingen vinden die bijdragen aan de algehele gezondheid en harmonie van hoe we met elkaar samen zijn. Door vanuit een NLP-perspectief naar problemen te kijken, onderzoeken we de bredere context en dynamieken binnen een groep, organisatie of familie. NLP biedt hierbij handvatten om de communicatie en interacties te begrijpen.

Familiesysteem

In mijn praktijk kreeg ik een mannelijke cliënt op bezoek die voortdurend in weerstand met zijn partner terechtkwam. Hij had steeds het gevoel dat hij beoordeeld werd op zijn rol als man en dat hij zijn afspraken niet nakwam aan zijn partner, terwijl hij juist het gevoel had echt zijn best te doen voor het gezin. Hij ervaarde hierdoor veel spanning en had het gevoel niet goed genoeg te zijn in zijn relatie.

Door samen met hem te kijken naar wat erachter zou kunnen zitten en te kijken vanuit zijn kernpatronen, ontdekte hij dat het gedrag een symptoom was van spanningen vanuit zijn familiesysteem die op hun beurt leidden tot belemmerende overtui- gingen. Dit patroon kwam niet alleen voor in zijn thuissituatie, maar hij herkende ook elementen in zijn relatie met zijn collega’s en vrienden. De onrust en het conflict in het gezin van toen, weerspiegelden zich in het gedrag. Door samen aan de onderliggende oorzaken te werken, verbeterde hij niet alleen in zijn houding en gedrag, maar ook in zijn rol als partner.

Ruimte voor verwerking

Een andere keer werkte ik met een team waarin een collega voortdurend weerstand vertoonde. Zijn collega’s in het managementteam spraken zich nogal negatief uit over zijn rol en het team dat hij aanstuurde. Dit uitte zich bij hem in het zich niet welkom voelen in de samenwerking met zijn kritische collega’s. Doordat hij het contact uit de weg ging, werd hij onzichtbaar en kon moeilijk aansluiten. In plaats van deze collega simpelweg als probleemgeval te zien, keek ik dieper naar de teamdynamiek.

In het team was een aantal jaar geleden een collega uit het managementteam ontslagen die fraude had gepleegd. Hiervan ervaarde het team nog steeds de naweeën omdat er aan deze gebeurtenis nauwelijks aandacht was gegeven door de leidinggevende. Er was niet voldoende bij stilgestaan in het teamoverleg, en teamleden hadden zich niet voldoende kunnen uitspreken over wat dit met hen had gedaan. De collega was op deze plek terechtgekomen als vervanger van de ontslagen collega. Als nieuw lid van het managementteam zat de bewuste collega dus op een plek waar de fraudegeschiedenis nog aan kleefde. Het leek dat deze collega blijkbaar verstrikt was geraakt met dat wat niet gehoord en aangekeken werd binnen het team.

Door open gesprekken te faciliteren en dit feit bespreekbaar te maken, kwam er zicht in de kernpatronen en overtuigingen die in het team en leiderschap speelden. Er kwam ruimte voor de verwerking die tot dan toe nog niet had plaats gevonden. Nu pas kon de sfeer veranderen, kwam er rust en begon de collega constructief bij te dragen.

Binnen families zie ik vaak dat probleemgedrag van een kind een weerspiegeling is van dieperliggende familieproblemen. Zo heb ik een cliënt in mijn praktijk gehad waarvan de tiener zoon zich terugtrok en niet meer deel wilde nemen aan gezinsactiviteiten. De ouders maakten zich ernstige zorgen over zijn gedrag. Daarbij speelde een conflict tussen de ouders die in het bijzijn van de kinderen vaak werd uitgevochten. Door uiteindelijk met de ouders in een opstelling te onderzoeken welke issues er voor de ouders speelden, hebben we de onderliggende dynamiek tussen de ouders zelf en de ouders en de tiener, bloot kunnen leggen. Met een aantal veranderingstechnieken vanuit NLP, voor ieder gezinslid een techniek die passend was voor hem of haar, hebben we de kernpatronen kunnen blootleggen, wat heeft geleid tot een meer harmonieuze familieomgeving.

Vastpakken om los te laten

Er is een mooi gedicht van Wibe Veenbaas, oprichter van Phoenix Opleidingen in Utrecht, over eerst vastpakken om vervolgens weer los te laten. Dit betekent mijns inziens dat we eerst nieuwsgierig moeten zijn en de problemen moeten onderzoeken, voordat we ze betekenisvol kunnen loslaten. Vanuit het probleem denken, starten met wat hindernissen en kernpatronen zijn zodat je van belemmeren- de overtuigingen naar gewenste overtuigingen kan werken.

Hier is vaak durf en moed voor nodig, omdat dieperliggende oorzaken niet voor niets in de schaduw zijn komen te staan. Ze veroorzaken pijn, verdriet en boosheid – zaken waar we van nature weg van willen blijven. Maar juist het aankijken van deze dynamieken, hoe pijnlijk ook, helpt ons om niet alleen de symptomen, maar ook de onderliggende oorzaken te begrijpen en aan te pakken. Immers, de intenties van al onze oude patronen zijn heel nobel en hebben als doel gehad ons te helpen over- leven als kind. Alleen werken ze in het hier en nu niet bijster goed meer. En natuurlijk moet dit met alle respect, liefde en zorgzaamheid gebeuren. Daar kan een coach of therapeut goed bij ondersteunen.

Verschillende identiteitslagen

Werken op verschillende niveaus aan wat zich als uitdaging aandient, is een van de basistechnieken waarmee we binnen NLP met de zes logische niveaus van Dilts/Bateson werken. Het ontleden van problemen of patronen zorgt ervoor dat jij als coach kan kijken waarom het probleem zich voordoet en of de coachee de vaardigheden bezit om daarmee effectief om te gaan. Zo niet, dan is daar de eerste interventie die je kan ondernemen door mensen deze vaardigheden aan te leren. Ligt het probleem meer op identiteitslaag of op overtuigingen, dan is vaak een coachtraject de uitkomst waarbij meerdere interventietechnieken ingezet worden zoals remodelling, reframing en reimprinting. Daarbij richt je je niet alleen op het ontwikkelen van vaardig- heden, maar ook op diepgaande persoonlijke groei voor zowel individuen als organisaties. Werken op verschillende identiteitslagen helpt bij het begrijpen en faciliteren van persoonlijke verandering.

Deze niveaus variëren van de meest oppervlakkige, zoals de fysieke en sociale omgeving waarin iemand zich bevindt, tot de meest diepgaande, zoals  iemands zingeving en spirituele overtuigingen. Verandering op een hoger niveau, zoals het aan- passen van overtuigingen of het herdefiniëren van identiteit, kan een diepgaand en langdurig effect hebben op de lagere niveaus, zoals gedrag en omgeving. Als iemand bijvoorbeeld zijn overtuiging verandert over zijn eigen kunnen, kan dit leiden tot nieuw en effectiever gedrag. En uiteindelijk tot veranderingen in de omgeving waarin die persoon zich bevindt. Hierdoor biedt het werken op verschillen- de identiteitslagen een gestructureerde aanpak om persoonlijke groei en probleemoplossing te bevorderen.

Oefening:

Reframing

Reframing op de levenslijn voor het verande- ren van belemmerende overtuigingen, is een krachtige oefening om deze te transformeren en een positief, ondersteunend zelfbeeld te creëren dat het welzijn en de groei van de coachee bevordert. Door de specifieke ervaringsbasis van de overtuiging te onderzoeken en te herkaderen, wordt de overtuiging opnieuw gedefinieerd in een context die ondersteunend en versterkend is. De oefening omvat zes stappen.

Stap 1: Bespreken van de overtuiging Vraag de coachee om een overtuiging te beschrijven die hem of haar beperkt of belemmert in zijn of haar leven. Dit kan een overtuiging zijn zoals ‘ik ben niet goed genoeg’ of ‘ik verdien geen succes’.

Laat de coachee de levenslijn inzichtelijk maken en in een recent voorbeeld associëren. Daarna vanuit de metapositie (dissociëren en beschouwen) en vraag de coachee hoe deze overtuiging gedrag en emoties hem of haar beïnvloedt. Welke gebieden van het leven van de coachee worden hierdoor beperkt? Welke levenservaringen heeft hem of haar tot die conclusies gebracht? Wat is de ervaringsbasis van deze belemmerende overtuiging?

Zoek nu drie tot vijf referentie-ervaringen met de coachee waar dit nog meer speelde. Kijk daarbij van een afstand naar de levenslijn.

Als Transderivationeel zoeken (zie mijn vorige artikel in 2023 over TDS) mee kan helpen, doe dat dan OP de levenslijn.

Stap 2: Specificeer de ervaringsbasis Het onderzoeken van de oorsprong en ervaringsbasis van de belemmerende overtuiging begint met de vraag wanneer de coachee zich voor het eerst bewust werd van deze overtuiging. Probeer vooral te richten op de verschijnselen en feiten.

Stap in de vroegste ervaring en laat de coachee de specifieke ervaringen beschrijven die hebben bijgedragen aan de vorming van de overtuiging. Vraag naar de mensen, gebeurtenissen en gevoelens die hierbij betrokken waren. Wat waren de omstandigheden? Welke ervaringen hebben geleid tot het ontstaan van deze overtuiging? Wat is de conclusie die hieruit getrokken kan worden?

Zoek samen met de coachee naar patronen of terugkerende thema’s in deze ervaringen die de overtuiging hebben versterkt. Vanuit de metapositie daarna de coachee vragen welke andere betekenis (gewenste overtuiging) de coachee beter aan dezelfde gebeurtenis had kunnen geven.

Stap 3: Beleven met de nieuwe betekenis Laat de coachee de nieuwe betekenis ervaren door opnieuw in te stappen (associëren) in de vroegste referentie-ervaring en deze op de nieuwe manier te beleven voor de situaties die de oude overtuiging ondersteunden. Ondersteun de coachee desgewenst om de oorspronkelijke ervaringen vanuit een ander perspectief te bekijken. Wat zou het betekenen als die ervaring een andere, meer ondersteunende betekenis had? Hoe voelt het als de coachee de ervaring vanuit deze nieuwe, positieve overtuiging benadert?

Veranker deze nieuwe betekenis door de coachee de bijbehorende positieve emoties te laten versterken.

Stap 4: Herkaderen van de referentie-ervaringen Om de referentie-ervaringen uit het verleden opnieuw te interpreteren in de context van de nieuwe overtuiging, laten we de coachee ook de andere referentie-ervaringen op dezelfde wijze als bij stap 2 en 3 op de levenslijn ervaren. Begeleid de coachee in een mentale reis langs de levenslijn, waarbij de coachee teruggaat naar de cruciale momenten die de oude overtuiging hebben versterkt.

Vraag de coachee voor elk belangrijk moment om de gebeurtenis te herkaderen vanuit de nieuwe overtuiging. Hoe zou deze ervaring er nu uitzien met de nieuwe overtuiging in gedachten?

Laat de coachee bewust de nieuwe betekenis integreren in zijn of haar herinnering van deze ervaringen.

Stap 5: Oefenen met de referentie-ervaring en de nieuwe overtuiging expliciet maken In deze laatste stap ga je de nieuwe overtuiging door herhaling en oefening versterken op de levenslijn. Laat de coachee de oorspronkelijke referentie-ervaring opnieuw beleven, maar nu met de nieuwe overtuiging als uitgangspunt.

Vraag de coachee om hardop de nieuwe overtuiging uit te spreken terwijl de referentie-ervaring opnieuw wordt beleefd. Laat de coachee deze oefening meerdere keren herhalen met verschillende referentie-ervaringen om de nieuwe overtuiging diep te verankeren.

Stap 6: Future pace en ecologie check Nu toetsen we hoe de nieuwe overtuiging in de toekomst zal werken en dat deze in lijn is met het welzijn van de coachee. Vraag de coachee om zich toekomstige situaties voor te stellen waarin de oude overtuiging normaal gesproken zou zijn geactiveerd. Hoe zal de coachee in deze situaties reageren met de nieuwe overtuiging?

Onderzoek of de nieuwe overtuiging in harmonie is met andere waarden en doelen van de coachee. Zijn er potentiële conflicten of zorgen over deze nieuwe overtuiging? Indien nodig, pas de nieuwe overtuiging aan zodat deze volledig in lijn is met het welzijn van de coachee.

Afronding

Rond de oefening af door de coachee te ondersteunen in het verankeren van zijn of haar nieuwe overtuiging met de volgende zaken:

• Vat samen wat de coachee heeft geleerd en welke stappen zijn doorlopen.

• Bespreek hoe de coachee de nieuwe overtuiging in het dagelijks leven kan blijven versterken en toepassen.

• Stel voor om de coachee na een bepaalde periode opnieuw te spreken om de voort- gang te evalueren.

Dit artikel is gepubliceerd in INZICHT #84 | Najaar 2024. https://www.nvnlp.nl/